װינדע

Worttrennung:

װינ·דע‎, Plural: װינ·דעס‎

Umschrift:

YIVO: vinde, Plural: vindes

Aussprache:

IPA: [ˈvɪndɜ]

Hörbeispiele: —

Bedeutungen:

[1] regional, besonders Lateinamerika, sonst zentralostjiddisch veraltet: in oder an einem Gebäude befindliche mechanische Vorrichtung, mit der Personen oder Lasten hinauf- beziehungsweise hinabbefördert werden

Herkunft:

Das Wort ist dem gleichbedeutend polnischen winda ^→ pl entlehnt,[1] das seinerseits dem deutschen Winde entstammt.[2]

Synonyme:

[1] הײבמאַשין‎ (YIVO: heybmashin) , ליפֿט‎ (YIVO: lift) 

[1] besonders Nordamerika: עלעװײטאָר‎ (YIVO: eleveytor) 

Beispiele:

[1] „און נאָכער פאָרן מיר ארױף מיט א װינדע אױפן העכסטן שטאָק און פאלן גלײך ארײן אין א זאל, װאו בײ רײך געדעקטע טישן מיט שײן געשיר און בלומען זיצן הונדערטער קינדער פון דײטשע פּליטים און עסן זײער פרישטיק.“[3]‎ (YIVO: Un nokher forn mir aroyf mit a vinde oyfn hekhstn shtok un faln glaykh arayn in a zal, vu bay raykh gedekte tishn mit sheyn geshir un blumen zitsn hunderter kinder fun daytshe pleytim un esn zeyer frishtik.) 

„Und danach fahren wir mit dem Aufzug in den obersten Stock und landen sogleich in einem Saal, wo an reich gedeckten Tischen mit feinem Geschirr und Blumen hunderte Kinder deutscher Flüchtlinge sitzen und ihr Frühstück essen.“

[1] „זינגער האָט געכאַפּט די פֿיס אױף די פּלײצעס און איז אַרײַן אין װינדע (עלעװײטאָר), אַרונטערגעפֿאָרן די נײַן שטאָק און אַרױס פֿון בנין.“[4]‎ (YIVO: Zinger hot gekhaft di fis oyf di pleytses un iz arayn in vinde (eleveytor), aruntergeforn di nayn shtok un aroys fun binyen.) 

„Zinger nahm die Beine in die Hand und preschte in den Aufzug, fuhr die neun Stockwerke hinab und [flitzte] aus dem Gebäude.“

[1] „אין אַ בנין פֿון אַן אָנגעזעענער געגנט אין דער שטאָט מאָנטעװידעאָ, אורוגװײַ, האָט מען במשך דער נאַכט דעם 30סטן יוני, אױסגעקריצט האַקנקרײצן אױף די טירן פֿון די דירות בײַ די ייִדישע אײַנװױנער, און אױף די טירן פֿון דער װינדע אױפֿן זעקסטן שטאָק.“[5]‎ (YIVO: In a binyen fun an ongezeener gegnt in der shtot Montevideo, Urugvay, hot men bemeshekh der nakht dem 30ten yuni, oysgekritst haknkreyzn oyf di tirn fun di dires bay di yidishe aynvoyner, un oyf di tirn fun der vinde oyfn zekstn shtok.) 

„In einem Gebäude einer vornehmen Gegend der Stadt Montevideo, Uruguay, hat man in der Nacht des 30. Juni in die Türen der jüdischen Bewohner des Wohnhauses und in die Tür des Fahrstuhls im sechsten Stock Hakenkreuze eingeritzt.“

[1] Raphael Finkel: Yiddish Dictionary Lookup. www.cs.uky.edu, abgerufen am 30. März 2020 (Surface-Link).

[1] Dovid Katz: A Yiddish Cultural Dictionary for the 21st Century. Vilnius 2020 (URL, abgerufen am 30. März 2020).

Quellen:

Worttrennung:

װינ·דע‎, Plural: װינ·דעס‎

Umschrift:

YIVO: vinde, Plural: vindes

Aussprache:

IPA: [ˈvɪndɜ]

Hörbeispiele: —

Bedeutungen:

[1] Nordamerika: eine baulich verschieden ausgestaltete verglaste Öffnung in einem Bauwerk, deren hauptsächliche Funktion darin besteht, Licht in das Bauwerk zu führen und dieses zu belüften

Herkunft:

Bei dem Wort handelt es sich um eine um 1900 aufgekommene[1] Entlehnung des englischen window ^→ en.[2] Anfänglich war damit ausschließlich die in Nordamerika weit verbreiteten Schiebefenster gemeint (im Gegensatz zu den europäischen Fenstertypen) und wurde dann schließlich verallgemeinert.[3]

Synonyme:

[1] פֿענצטער‎ (YIVO: fentster) 

[1] veraltet: פֿענסטער‎ (YIVO: fenster) 

Beispiele:

[1]

[1] Jack Thiessen: Yiddish in Canada. The Death of a Language. 1. Auflage. Verlag Schuster, Leer 1973, ISBN 3-7963-0040-5, Seite 57 (Google Books).

[1] Sol Steinmetz: Yiddish and English. The Story of Yiddish in Amerika. Second Edition, The University of Alabama Press, Tuscaloosa 2001, ISBN 0-8173-1103-3, Seite 31 (Google Books; Originalausgabe 1986).

Quellen: